گیوه و قدمت ۱۰۰۰ ساله آن

تاریخچه گیوه بافی قدمت گیوه بافی

درباره تکامل صنعت کوچک گیوه بافی اطلاعات کمی در دست هست. البلخی تاریخ نویس معروف در سال ۱۱۰۵ میلادی متذکر می شود که غندیجان (جمیله امروز) در فارس در صنعت گیوه بافی مشهور بوده، و در سال ۱۳۴۰ میلادی که مستوفی جغرافی نگار از آنجا بازدید کرده می نویسد که پیشه گیوه بافی در اوج تکامل بوده است.

گیوه، اصولا پای پوشی است سبک، بادوام و مناسب برای راهپیمایی‌های طولانی در مسیرهای ناهموار و با توجه به این خصوصیات، اغلب افراد پیدایش آن را به روزگارانی خیلی قدیم‌تر از پیدایش سایر انواع پاپوش نسبت داده‌‌اند و همین امر باعث شده تا تولد گیوه با افسانه‌ها پیوند بخورد. در این مقاله در مورد تاریخچه گیوه بافی در ایران با هم صحبت می کنیم.

کما اینکه در اکثر منابع، تولید نخستین گیوه را به گیو، پهلوان داستانی ایران (که به روایت فردوسی پسر گودرز و داماد رستم بوده است) نسبت داده‌اند. مولف کتاب بهارعجم به نقل از فرهنگ قوسی نوشته: گیوه منصوب به گیو گودرز است و گیو آن را هنگام سرگردانی در توران زمین ترتیب داد و دیگران با استناد به شاهنامه و در تفسیر این نظریه عنوان کرده‌اند که گیو وقتی برای بازگرداندن سیاوش(نوه‌ی کیکاوس) و مادرش فرنگیس به ترکستان رفت هفت سال در آن دیار سرگردان بود و چون برای راهپیمایی‌های طولانی خود نیاز به پای‌افزاری بادوام،‌ سبک و خنک داشت گیوه را بوجود آورد و بعدها همه‌ کسانی که چنین مختصاتی را از پاپوش انتظار داشتند گیوه را انتخاب کردند و در رهگذر قرون و اعصار تغییراتی در آن بوجود آوردند. قرن‌هاست عشایر ایرانی و نییز بسیاری از روستائیان نقاط کوهستانی و نواحی خشک کشورمان گیوه را به هر نوع کفش ترجیح می‌دهند و از ‌آن استفاده می‌کنند .

هر چند نمی‌دانیم گیوه‌های ابتدایی از چه جنسی ساخته می‌شده و چه شکلی داشته،‌ اسنادی در دست داریم که نشان می‌‌دهد قرن هشتم هجری قمری دوران اوج استفاده از گیوه بوده و استان فارس در زمینه تولید آن مقام برجسته‌ای داشته و این معنا از آنجا استنباط می‌شود که ابوالعباس زرکوب شیرازی در کتاب شیرازنامه که در سال‌های پیش از ۷۵۴ قمری نوشته شده از بازار گیوه‌دوزان در شیراز یاد کرده و در مکاتبات خواجه رشیدالدین فضل‌الله، گیوه به عنوان یکی از محصولات عمده کازرون مورد اشاره قرار گرفته است .

در همین خصوص عبیدزاکانی و نظام‌الدین قاری مصنف کتاب ارزنده‌ی دیوان البسه نیز نکاتی را متذکر شده‌اند که از خلال آنها ارزش گیوه و اینکه در آن زمان تهیه انواع دیگر کفش برای همگان مقدور نبوده است مستناد می‌گردد.

خصوصا که نظام‌الدین قاری در بیتی،‌ دوام گیوه را نسبت به سایر کفش‌ها متذکر شده است. از دوره‌ صفوی به بعد به موازات سایر تغییراتی که در شئون مختلف زندگی مردم کشورمان بوجود آمد کفش نیز دچار دگرگونی‌هایی شد و آنچه از تاریخ پوشاک در ایران بر می‌آید دلالت دارد بر آنکه در دوره‌ صفوی طبقات بالای جامعه عموما از کفش‌های تمام چرم استفاده کرده و اغلب مردم عادی گیوه می‌پوشیده‌اند و باز در همین دوره است که می‌بینیم در شکل و ساختمان گیوه تغییراتی رخ می‌دهد و پاپوش‌دوزان قدیمی در راه تطابق کارآیی‌های گیوه با موقعیت اقلیمی منطقه‌ای که در آن باید مورد استفاده قرار گیرد، برمی‌‌آیند.

سخن نهایی تاریخچه گیوه بافی

در این دوره علاوه بر شیراز که دارای بازار گیوه‌فروشان بوده در اصفهان نیز بازاری برای تولید و فروش گیوه ایجاد شده و محل آن به روایت سیاحان، حوالی بازار علیقلی‌خان بوده است. در بین اسناد و مدارک دوره‌های بعدی نیز به کرات با نام گیوه، کاربردهای آن و حتی مشخصات افراد معروفی که به گیوه‌دوزی اشتغال داشته‌اند، برمی‌خوریم. زیباترین رویه گیوه در آباده، میان راه اصفهان و شیراز، بافته می شد. گیوه ایرانی (ملکی) خیلی راحت و برای آب و هوای ایران مناسب است ولی کاملاً با نوع غربی آن فرق دارد. گیوه یک زیره پارچه ای به نام شیوه دارد که دوام و مقاومت آن بسیار زیاد است و یک رویه نخی.